Yaşamsal veya kişisel ihtiyaçlarımızı temin edeceğimiz alanların başında süpermarketler gelmektedir. Süpermarketlerde birçok giyim eşyasına, gıda, kozmetik, spor, aksesuar ürünlerinin satıldığı reyonlara, hatta bazı süpermarketler içinde kafeterya veya restoranlara ve birbirinden farklı eğlence organizasyonlarına ev sahipliği yaptığı için mesai bitiminde, hafta sonu tatillerinde, özel günlerimizde ve bayram tatilleri de dâhil olmak üzere süpermarketler hepimizin son yıllarda sıklıkla uğrayıp soluklandığı ve ihtiyaçlarımızı temin ettiğimiz yerler arasında gelmektedir.
Peki alışveriş için ayırdığımız zamanımızın büyük bir kısmını geçirdiğimiz süpermarketler, tehlikeli maddeler konusunda ne kadar güvenli? Tehlikeli maddelerden kastımız Avrupa Birliği Anlaşması gereği ülkemizde de yürütülmekte olan ADR uygulamasıdır. 24.10.2013 tarih 28801 sayılı Resmi Gazete ’de yayımlanan Tehlikeli Maddelerin Karayolu ile taşınması hakkında yönetmeliğe göre süpermarketler de Gönderen, Alıcı, Boşaltan, Dolduran olarak değerlendirilmektedir.
Yani süpermarketler sipariş ettikleri ürünler için ALICI ve BOŞALTAN, ürünler kullanıldıktan sonra oluşan tehlikeli atıklar için GÖNDEREN ve DOLDURAN olarak değerlendirilmektedir.
“SÜPERMARKET’ler de bulunan tehlikeli maddeler nelerdir?” diye sorduğunuzu duyuyorum…
Bu sorunun cevabını verelim öyleyse;
Bilindiği üzere süpermarketler kendi bünyelerinde çok farklı sektörlere göre ürünler içermektedir. Bu mağazalar sattıkları ve bulundurdukları ürünlere göre ADR tehlike sınıflarına dahil olmaktadırlar. Bu tehlikeli maddeler genellikler süpermarketler de depolandığı ve stok tutulduğu için gerekli depolama şartlarına uyulması gerekmektedir. Tehlikeli kimyasal maddeler patlayıcı, parlayıcı, oksitleyici, alevlenir, toksik, aşındırıcı, tahriş edici, alerjen, kanserojen, ve çevre için tehlikeli özelliklerden birine veya birkaçına sahip olan maddeler ve karışımlar olarak tanımlanır.
Süpermarketler de bulunan tehlike oluşturabilecek bazı ürün grupları ve kimyasalları aşağıdaki gibidir.
Kolay alevlenen maddeler
Aşındırıcı Maddeler
Patlayıcı Maddeler
Bazı tehlikeli maddelere ait UN numaraları
Süpermarketlerde bulunan ürünlerin kimyasal yapılarında yer alan tehlikeli maddeler nedeniyle depolama sahalarında doğru depolanması ve kontrol altında tutulması gerekmektedir. Süpermarketlerde oluşan bu organizasyon yapısından dolayı üretim için temin edilen, depolarda ve standlarda istiflenen bu ürünler için gerekli depolama tedbirleri, paketleme tedbirleri, istif şartları ve diğer tüm ADR hükümleri süpermarketlerinde Tehlikeli Madde Güvenlik Danışmanı Hizmeti almalarını gerektirmektedir.
Kimyasal ürünlerde meydana gelebilecek her hangi bir tehlikeli durumda bu kimyasal maddelerin nasıl bir tehlikeli durum oluşturacağını ve ortama nasıl etki edeceğini belirleme kriterlerinden bazıları şu şekildedir;
Kimyasal maddelerin tehlikeli bir durum oluşturması sonrası oluşan etkilerden korunmak için çalışanların güvenli bir ortamda çalışması sağlamak, çalışanları bu etkiye maruz kalmamalarını sağlamak, çalışanlar için güvenli bir çalışma ortamı sağlamak şarttır. Bu koşulları sağlamak ise işverenin sorumluluğundadır.
Tehlikeli kimyasal maddeler özellikleri nedeniyle depolanmaları esnasında oluşturabilecekleri tehlikenin cinsine göre sınıflandırılmıştır. Tehlikeli kimyasal madde üretenler, satış için depolarında bulunduranlar çevre ve insan sağlığına tehlikeye sokmayacak şekilde depolama yapmakla yükümlüdür. İşletmeler bu tehlikeli maddelerin kötü amaçlı kişilerin veya madde ile alakasız kişilerin eline geçmesi ve amaçları dışında kullanılmasını engellemek için gerekli tedbirleri ve güvenlik önlemlerini almak zorundadırlar. Bu depolama şartlarından bazıları;
· Tehlikeli kimyasal maddelerin istiflendiği depolar, depolanan maddeden kaynaklı oluşabilecek zararlar değerlendirilerek imalat esnasında gerekli ısı, yalıtım, paratoner, havalandırma, yangın söndürme, iklimlendirme, aydınlatma gibi sistemler ile donatılır ve yönetmeliklere uygun malzemelerle inşa edilmelidir.
· Depolara ve bunların yakınına, bu tehlikelere karşı alınması gereken korunma önlemleri ile ilgili uyarı levhaları ve uyarı yazıları asılmalıdır.
İşveren bütün bu sıkıntılı sürece hakim olamayacaktır. Bu nedenle işletmesi içinde bulunan bu tehlikeli maddelere ait yönetimsel uygulamaları yönetebilmek için ya bünyesinde Tehlikeli Madde Güvenlik Danışmanı çalıştıracak ya da bu konu hakkında Tehlikeli Madde Güvenlik Danışmanı Kurumlarından danışmanlık hizmeti alması gerekecektir. Bu iki durumunda birbirlerine göre avantajları vardır. Personel çalıştırmak personelin mesai saatleri süresinde işletmede olması nedeniyle daha aktif olacaktır. Hizmet satın almak ise personel maliyetlerini düşürecek ve hizmeti daha etkin kılacaktır.
Danışmanlık hizmetini sadece süpermarket işletmecileri mi almalı?
Danışmanlık hizmetini sadece süpermarket işletmecileri değil, süpermarkete ürün üreten üretici firmalar, ürünü paketleyen firmalar, dolum tesisleri, hazırlanmış olan ürünleri süpermarketlere taşıyan firmalar, kargolar, nakliye araç işleticileri gibi bu sürece dâhil olan tüm süreç sahiplerinin de hizmet alma zorunluluğu vardır.
22.05.2014 tarihli 29007 sayılı Tehlikeli Madde Güvenlik Danışmanı Tebliği, 19.04.2017 tarihinde bazı maddeleri revize edilip, 30043 sayılı Resmi Gazete ‘de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu tebliğ ile 01.01.2018 tarihinden itibaren tehlikeli madde ile iştigal eden işletmeler Tehlikeli Madde Güvenlik Danışmanı İstihdam etmek veya Tehlikeli Madde Güvenlik Danışmanlığı Kuruluşlarından danışmanlık hizmeti almak zorundadırlar.
Tehlikeli Mal Kombine Taşımacılık Genel Müdürlüğü ekiplerince işletmelere yapılan ziyaretlerde ve denetimlerde, karayolları üzerinde mal taşıyan araçlara yönelik gerçekleşen yol kenarı denetimlerinde, gerekli koşulların sağlanmadığının tespit edilmesi durumunda, Yenilenen Yönetmeliğin, 28'inci Maddesi, 4'üncü Bendi, (ğ) Fıkrasında; "(Değişik: RG-30/12/2016-29934) 33 üncü maddeye aykırı hareket ederek tehlikeli madde güvenlik danışmanını istihdam etmeyen veya tehlikeli madde güvenlik danışmanından hizmet almayan işletmelere her ay için 3.564 (üçbinbeşyüzaltmışdört) Türk Lirası para ceza verilir" hükmü mevcuttur.
İşletmelerde görev alacak olan Tehlikeli Madde Güvenlik Danışmanının görev sorumlulukları ise aşağıdaki gibidir, (Kaynak: Tehlikeli Malların Karayolu ile Uluslararası Taşımacılığına İlişkin Avrupa Anlaşması)
İşletme içerisindeki faaliyetler bakımından, bir danışmanın belirli görevleri şunlardır:
· - Tehlikeli malların taşınması hususundaki zorunluluklara uygunluğun izlenmesi;
· - Tehlikeli malların taşınması hususunda işletmeye öneriler sunulması;
· - Tehlikeli malların taşınması kapsamındaki işletme faaliyetleri konusunda işletme yönetimine, oksa yerel bir kamu kurumuna yıllık rapor hazırlanması. Bu gibi yıllık raporlar beş yıl sureyle saklanır ve talep üzerine ulusal makamlara ibraz edilir.
· Taşınan tehlikeli malların tanımlanmasını düzenleyen zorunluluklara uygunluk prosedürleri;
· Taşıma araçları satın alınırken, işletmenin taşınan tehlikeli mallara ilişkin özel zorunlulukları dikkate alıp almadığı;
· Tehlikeli malların taşıma, paketleme, doldurma, yükleme ve boşaltımında kullanılan donanımların kontrol prosedürleri;
· Mevzuatta yapılan değişiklikler dâhil olmak üzere, işletme çalışanlarının uygun şekilde eğitimi ve bu eğitimin kayıtlarının saklanması;
· Tehlikeli malların taşınması, paketleme, doldurma, yüklenmesi veya boşaltılması sırasında bir kaza ya da güvenliği etkileyecek bir olay meydana gelmesi durumunda uygun acil durum prosedürlerinin uygulanması;
· Tehlikeli malların taşınması, paketleme, doldurma, yüklenmesi veya boşaltılması sırasında meydana gelen ciddi kazalar, olaylar ya da ciddi ihlaller konusunda araştırma yapılması ve gerektiğinde rapor hazırlanması;
· Kazaların, olayların ya da ciddi ihlallerin tekrar oluşmasına karşı gerekli önlemlerin uygulanması;
· Alt yüklenicilerin veya üçüncü tarafların seçiminde ve kullanımına ilişkin olarak tehlikeli malların taşınmasıyla ilgili yasal kuralların ve özel gereksinimlerin ne ölçüde dikkate alındığı;
· Tehlikeli malların taşınması, paketleme, doldurma, yüklenmesi veya boşaltılmasında yer alan çalışanların operasyonel prosedürler ve talimatlar hakkında detaylı bilgiye sahip olduklarının doğrulanması;
· Tehlikeli malların taşınması, paketleme, doldurma, yüklenmesi veya boşaltılmasında yer alan risklere karşı daha hazırlıklı olmak için önlemler alınması;
· Taşıma sırasında bulunması gereken belgelerin ve güvenlik donanımların, nakil vasıtasında bulunduğunu temin etmeye yönelik doğrulama prosedürlerinin uygulanması ve bu belge ve donanımların düzenlemelere uygunluğu;
· Paketleme, doldurma, yükleme ve boşaltma işlemlerini düzenleyen zorunluluklara uygunluğun temin edilmesine yönelik doğrulama prosedürlerinin uygulanması;
Sonuç olarak, hayatımızın önemli bir kısmını geçirdiğimiz süpermarketler tehlikeli madde kapsamında olan işletmelerdir. Bu konuda ülkemizde yürütülen ADR çalışmaları kapsında süpermarketler de yer almakta olup, süpermarket yöneticilerinin bu yönetmelik kapsamında gereken çalışmaları yaparak Tehlikeli Madde Güvenlik Danışmanı istihdamı yapmak veya TMGD Kuruluşlarından hizmet satın almak zorundadır.